'Ons denken is plantaardiger dan ons lief is', stelt de Leidse filosoof Wouter Oudemans in zijn uitnodigend geïllustreerde boek Plantaardig: vegetatieve filosofie. Waar wij geneigd zijn om onszelf boven de natuur te plaatsen, schrijft Oudemans een enthousiast betoog over hoe wij mensen en zelfs ons denken, gehoorzamen aan dezelfde natuurwetten en dezelfde struggle for life, als een boom of een grasspriet. Filosofen - van Descartes tot Kant - noemen dat het dualisme tussen mens en natuur. Maar Oudemans weet intussen beter: in Plantaardig predikt hij de ultieme consequentie van Darwins evolutietheorie voor de filosofie: mens en natuur zijn één.
Planten, dieren en mensen zijn één grote familie
Darwin schreef al in zijn Origin of species hoe iedereen onlosmakelijk is verbonden met zijn omgeving. Wij noemen die omgeving gemakshalve ‘natuur’, alsof het iets anders is dan wij mensen. Dit denken is gevoed door de oude Griekse filosofen zoals Aristoteles die van mening waren dat planten, dieren en mensen tot totaal verschillende werelden behoorden.
Maar als we net als Oudemans de evolutietheorie serieus nemen dan blijken alle levende wezens tot één grote familie te horen en verschillen wij als mens alleen van een grasspriet in onze strategie om te overleven. Deze heeft lange meeldraden die bij elk zuchtje wind stuifmeel verspreiden op zoek naar bloeiende soortgenoten. Voor de mens is de overlevingsstrategie zijn denkvermogen, waarmee hij technieken en systemen bedenkt en zijn eigen leefbare omgeving te creëert. Maar juist dit denken heeft de mens - ten onrechte - het idee van superioriteit gegeven, verheven boven alle levende wezens.
Botanisch racisme
Zo'n anderhalve eeuw na Darwin zouden we er beter aan doen om alles wat leeft daadwerkelijk als één grote familie te zien. Dit inzicht leidt bij Oudemans tot een respectvolle houding naar de planten- en dierenwereld. Zo is het ontroerend om te lezen hoe hij zijn eigen tuin omtovert tot een “Azielzoekerscentrum voor bomen”. Niet alleen filosofen, maar ook biologen en anderen die zich beroepsmatig met deze natuur bezighouden zouden beter moeten weten. Ook zij denken nog altijd te gemakkelijk, dat ze de natuur naar hun hand kunnen zetten. Zo veroordeelt Oudemans het natuurbeleid van Staatsbosbeheer als 'botanisch racisme'. De mens stelt zich hier op als beheerder van het bos, bepaalt welke boom daar wel of niet mag groeien en wat de exoten zijn die uit het bos geweerd moeten worden in het voordeel van de inheemse soorten.
Struggle for life
Oudemans ontpopt zich in het boek gaandeweg als provocateur. Hij is bijvoorbeeld soms onverwacht en soms ook onnodig stellig in zijn afwijzing van 'bomenknuffelarij', terwijl dit wel degelijk als een toenaderingspoging tussen mens en natuur is te zien. “Dat geldt ook bij zijn kritiek op aanbevelingen als ‘natuurlijk’ en ‘biologisch’ bij onze voedingsmiddelen - waar wij volgens Oudemans massaal intrappen. Alsof we als consument niet in staat zijn daar kritisch naar te kijken. Maar het onderstreept wel hoever wij van ‘de natuur’ vervreemd zijn.”
Enfin, al dat gefilosofeer leidt dus niet tot genuanceerde inzichten. Des te meer vertelt professor Oudemans zijn eigen levensverhaal, over zijn voorouders en van zijn eigen struggle for life op het Groningse platteland, waar hij zijn eigen bomentuin heeft aangeplant. Dit inmiddels tot dinopark uitgegroeide landgoed is een prijzenswaardig voorbeeld van practice what you preach. Dat maakt dit boek tot een persoonlijk verhaal, warm aanbevolen voor iedereen die zich verbonden voelt met de natuur en beseft dat de mens daarin een bescheiden plaats inneemt. Wees er wel op voorbereid dat jouw gedachten hierover op z’n kop worden gezet om plaats te maken voor verrassend groene inzichten.
Tekst: Pieter Geluk
Ook toe aan een beetje groene inspiratie? Bestel het boek hier.
Plantaardig: vegetatieve filosofie, Th.C.W. Oudemans in samenwerking met N.G.J. Peeters
Over de auteur
