Het is 1914 en kunstschilder Piet Mondriaan, op zomerverblijf in Nederland, kan niet terug naar zijn geliefd Parijs, de internationale hoofdstad van de moderne kunst. Zit hij in de val door het uitbreken van WOI of blijft hij liever veilig in het neutrale Nederland? Hoe dan ook is hij net als vele andere coryfeeën van ‘de nieuwe wereld’ inmiddels niet meer woonachtig in Nederland, maar in Frankrijk. Sterker nog: Piet Mondriaan komt Parijs niet uit als het niet echt hoeft. Het is voor hem de enige plek om aan de eentonigheid van het bestaan te ontsnappen. Daar vindt de totale vernieuwing plaats en... iedereen is er!
De heremiet van Montparnasse
Ook in die tijd wordt Piet Mondriaan al gezien als een belangrijke representant van de kunstperiode die ‘de nieuwe wereld’, maar ook wel de Stijl, Bauhaus en de Nieuwe Beelding wordt genoemd. De Stijl is nota bene Mondriaans eigen geesteskind: in 1917 richt hij het op als podium voor kunstenaars. Samen met kunstenaars Theo van Doesburg, Gerrit Rietveld en Bart van der Leck wil Mondriaan met de Stijl door de radicale hervorming van de kunst de samenleving verbeteren. Zijn eigen visie op kunst noemt Mondriaan het Neoplasticisme, waar hij uiteindelijk de enige aanhanger van blijkt te zijn. Hij ziet zichzelf nooit als lid van een groep, de buitenwereld bestempelt hem als een naar binnen gerichte Mondriaan, de heremiet van Montparnasse, waar hij in 1919 als 47-jarige na enkele omzwervingen neerstrijkt in de rue du Depart 26.
[quote text_size="medium"]
"In de ogen van Mondriaan had de mensheid de opdracht een aards paradijs te creëren en volgens vele bezoekers van zijn atelier had hij zo'n aards paradijs in miniatuurvorm in zijn eigen onderkomen gerealiseerd"
[/quote]
Piet Mondriaan, aangetrokken door de theosofie, zag de kunstenaar en daarmee zichzelf, als voortrekker in het realiseren van harmonie en universeel geluk op aarde. Geen geringe ambitie! Het is dan ook niet voor niets dat hij werd neergezet als meester van het modernisme en hogepriester van het platte vlak: zijn kunstwerken kenmerken zich door eenvoud, bijna spirituele zuiverheid en doorgevoerde abstractie, en ook zijn manier van leven wordt beschouwd als het schoolvoorbeeld van het ideale, moderne kunstenaarsleven. Een bestaan dat puur gewijd was aan de kunst. In de ogen van Mondriaan had de mensheid de opdracht een aards paradijs te creëren en volgens vele bezoekers van zijn atelier had hij zo'n aards paradijs in miniatuurvorm in zijn eigen onderkomen gerealiseerd. Zijn hele leven, wonen en werken beschouwde hij als een Eenheid.
Piet Mondriaan: De Lonely Dancer
En bezoekers aan zijn atelier, die waren er in groten getale. Mondriaan genoot bekendheid, exposeerde internationaal en schreef in vakbladen. Hij verkeerde actief in kunstenaarskringen: ontmoette gelijkgestemden op tentoonstellingen, via artikelen in tijdschriften, het nachtleven in jazzclubs en in zijn eigen atelier. Zo was beroemde architecte Eileen Gray er regelmatig, Guggenheim (zakenman en oprichter van het beroemde museum), de wereldberoemde fotograaf Kertesz (die Mondriaan regelmatig in zijn atelier fotografeerde) en natuurlijk Theo van Doesburg. Maar nooit kwam iemand onaangekondigd, want daar had hij (ondanks alle aandacht en contacten bleef hij toch een einzelgänger) een hardgrondige hekel aan.
[quote text_size="medium"]
"Hij kocht een grammofoon, verfde die rood en bracht vele uren dansend door"
[/quote]
Ondertussen ontwikkelde Piet Mondriaan een grote passie voor de jazz: hij kocht een grammofoon, verfde die rood en bracht vele uren dansend door. Hij werd ook wel de lonely dancer genoemd! Het was de tijd waarin de VS een enorme invloed kreeg in Europa, en van die aantrekkingskracht bleef zelfs de grote Mondriaan niet verstoken. Mondriaan droomde van de VS en hij bezocht in Parijs de Amerikaanse mode- en platenzaken om zijn jazzcollectie uit te breiden.
Het komt dan ook niet als een verrassing dat hij aan het begin van Wereldoorlog II besloot om naar de VS te emigreren. Hoewel Duitsland tot aan 1933 verreweg de meeste aandacht schonk aan het werk van Mondriaan (zowel in exposities als in de aankoop van zijn werk), was het juist dit land waar de moderne kunst na de komst van Hitler werd neergezet als ‘Entartete Kunst’, en veel van Mondriaans werk in Duitse musea is in die tijd vernietigd. Daarnaast de toekomst voor de kunsten in Amerika en had Mondriaan dus meer dan één beweegreden om zijn biezen te pakken.
Zo dicht mogelijk bij de waarheid over het leven van Piet Mondriaan
Ik ga er niet over liegen: het is een dikke pil. Maar in deze uitgebreide verhandeling over het leven van Piet Mondriaan in de periode 1919-1933 heeft auteur Leon Hanssen de kunstenaar meer dan recht gedaan. Hanssen plaatst vraagtekens bij al datgene wat bekend is over Mondriaan en hij lijkt er een sport van te maken om zoveel mogelijk mythes te ontmaskeren en nieuwe verbanden te leggen.
[quote text_size="medium"]
"Door een aantal zaken in een ander daglicht te stellen en aan te vullen geeft hij de lezer een dieper besef van de mens, de kunstenaar, de mysticus en profeet Mondriaan, van zijn werk en van de tijdgeest"
[/quote]
Door een aantal zaken in een ander daglicht te stellen en aan te vullen geeft hij de lezer een dieper besef van de mens, de kunstenaar, de mysticus en profeet Mondriaan, van zijn werk en van de tijdgeest. Zo komen veel bekende namen uit de 'nieuwe wereld' langs: J.P.Oud, Kandinsky, Malevitsj, le Corbusier, Picasso, Dali, Josephine Baker, Sartre, Nietzsche, R.Steiner, Wittgenstein en vele, vele anderen. Hanssen baseert zijn verhalen hierbij op een grote veelheid en verscheidenheid aan informatie, zoals brieven, dagboeken, herinneringen, interviews, kranten, tijdschriften, boeken en tentoonstellingscatalogi. De voetnoten zijn zo omvangrijk dat ze apart op een website staan!
Is het boek daarmee vooral geschikt voor echte Mondriaan-fans of enorme doorzetters? Een doorzetter moet je zeker zijn om alle informatie in dit boek tot je te nemen, maar ondertussen is het eigenlijk ook verplichte kost voor echte kunstliefhebbers. Mondriaan was bij leven al een bekende en gezaghebbende kunstenaar, maar na zijn dood in 1944 is de waarde van zijn werk tot recordhoogte gestegen en overal in musea te bewonderen.
Samen lezen…
[quote text_size="medium"]
"Tijdens het lezen van deze biografie zag ik de vormen en kleuren van Bauhaus en de Nieuwe Zakelijkheid op mijn netvlies verschijnen als ik terugdenk aan mijn vaders schetsontwerpen"
[/quote]
Overigens was het boek voor mij ook een ‘trip down memory lane’. Mijn vader was architect en studeerde, begin jaren dertig, bouwkunde in Rotterdam. Hij heeft vast een gastcollege gehad van de stadsarchitect van Rotterdam J.P.Oud, goede vriend van Mondriaan. Tijdens het lezen van deze biografie zag ik de vormen en kleuren van Bauhaus en de Nieuwe Zakelijkheid op mijn netvlies verschijnen als ik terugdenk aan mijn vaders schetsontwerpen. Wat had ik graag met hem samen deze biografie gelezen om zijn verhaal te horen over die tijd en zijn inspiratiebronnen. Helaas, hij leeft niet meer en ik... ik moet het doen met mijn herinneringen!
Meteen lezen? Bestel het boek hier.
De schepping van een aards paradijs, Piet Mondriaan 1919-1933; door Leon Hanssen, Singel Uitgeverijen, maart 2015.
[hr]
In het Biografie panel brengen lezende Paradijsvogels hun favoriete biografieën onder de aandacht. Ze lichten een tipje van de sluier op over de persoon achter de poëet, kunstenaar of filosoof, en vertellen u waarom u dit boek écht niet kunt laten liggen. Deze bijdrage is geschreven door Heleen Hebly: boekenfan die al 45 jaar in een bibliotheek werkt en zo van haar hobby haar werk maakte. Ze laat u graag meegenieten van biografieën over het leven van onafhankelijke en creatieve geesten, die inspireren om te leven met passie en aandacht.
Meer lezer over interessante kunstenaars? Lees dan ons artikel over Frida Kahlo!
Over de auteur
