Morele ontwikkeling klinkt als een hele mond vol. Echter zijn ouders en opvoeders, maar ook jij als persoon, hier dagelijks mee bezig. In deze blog gaan we kijken naar de theorie van Kohlberg, een vooraanstaande psycholoog, die de verschillende stadia van morele ontwikkeling heeft onderzocht.
Wat is morele ontwikkeling?
Morele ontwikkeling is hoe mensen leren wat goed en fout is. Het is een ontwikkeling waarbij we stap voor stap leren hoe we eerlijke en juiste beslissingen kunnen nemen. Tijdens deze ontwikkeling leren we wat 'normen' en 'waarden' zijn voor ons gedrag.
Stel je voor dat je een klein kind bent. Op dat moment begrijp je niet veel over goed of slecht gedrag. Je doet gewoon wat je leuk vindt. Maar naarmate je ouder wordt, begin je te leren wat mensen als goed of slecht beschouwen. Bijvoorbeeld, je leert dat delen met anderen goed is en dat liegen verkeerd is.
Ouders, leraren en zelfs studenten die een MBO opleiding volgen om te werken op een kinderopvang helpen bij de morele ontwikkeling. Ze vertellen je wat juist is en wat niet. Ze leggen uit waarom eerlijk zijn belangrijk is of waarom je anderen moet respecteren.
Deze ideeën over goed en kwaad veranderen naarmate je ouder wordt. Op een gegeven moment begin je na te denken over wat je hebt geleerd en je eigen mening te vormen. Dit heet 'moreel redeneren'. Je begint te begrijpen dat sommige regels belangrijk zijn om chaos te voorkomen, terwijl andere regels belangrijk zijn om eerlijk te zijn.
Psycholoog Lawrence Kohlberg heeft een theorie over morele ontwikkeling gemaakt. Hij zegt dat mensen in verschillende stadia groeien. Echter voordat we gaan kijken naar deze theorie, kijken we eerst naar enkele voorbeelden van morele dilemma’s.
Wat zijn morele dilemma’s?
Laten we eens kijken naar enkele situaties waarin mensen moeilijke keuzes moeten maken, zogenaamde morele dilemma's. Deze situaties kunnen ouders vaak tegenkomen bij de opvoeding van hun kinderen.
Delen of niet delen
Stel je voor dat er twee kinderen zijn die samen spelen. Ze hebben allebei een stuk speelgoed waar ze dol op zijn. Nu willen ze allebei met hetzelfde stuk speelgoed spelen. Het ene kind zegt: "Laten we het eerlijk delen, zodat we allebei plezier kunnen hebben." Het andere kind denkt echter dat ze hun speelgoed niet willen delen en willen vasthouden aan wat van hen is. Dit is een voorbeeld van een moreel dilemma, want het gaat om de vraag of je eerlijk moet zijn en delen met anderen.
De waarheid vertellen of liegen
Een ander voorbeeld van een moreel dilemma is wanneer een kind in een situatie komt waarin ze moeten kiezen tussen de waarheid vertellen of liegen. Stel je voor dat een kind iets heeft gedaan dat ze eigenlijk niet mochten doen. Nu worden ze geconfronteerd met de beslissing om de waarheid te vertellen en de mogelijke straf te accepteren, of te liegen om zichzelf uit de problemen te houden. Dit is een lastige keuze, want het gaat om eerlijkheid en integriteit.
Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling
Lawrence Kohlberg ontwikkelde zijn theorie van morele ontwikkeling door onderzoek te doen en gesprekken te voeren met jonge kinderen. Hij presenteerde hen een reeks morele dilemma's en interviewde hen om de redenering achter hun oordelen over elk scenario te achterhalen. Hier is een voorbeeld van het dilemma dat Kohlberg presenteerde:
Heinz steelt de medicijnen
"In Europa was een vrouw stervende aan een zeldzame vorm van kanker. Er was één medicijn waarvan de artsen dachten dat het haar kon redden. Het was een vorm van radium die een apotheker in dezelfde stad recentelijk had ontdekt. Het medicijn was duur om te maken, maar de apotheker vroeg tien keer zoveel als het hem kostte om een kleine dosis van het medicijn te produceren.
De zieke vrouw's echtgenoot, Heinz, ging naar iedereen die hij kende om geld te lenen, maar hij kon slechts ongeveer €1.000 bij elkaar krijgen, wat de helft was van wat het kostte. Hij vertelde de apotheker dat zijn vrouw stervende was en vroeg hem om het goedkoper te verkopen of hem later te laten betalen. Maar de apotheker zei: "Nee, ik heb het medicijn ontdekt en ik ga er geld aan verdienen." Dus werd Heinz wanhopig en brak in de winkel van de man om het medicijn te stelen - voor zijn vrouw. Had de echtgenoot dat moeten doen?" (Kohlberg, 1963).
Kohlberg was niet zozeer geïnteresseerd in het antwoord op de vraag of Heinz goed of fout was, maar in de redenering achter de beslissing van elke deelnemer. De antwoorden werden vervolgens ingedeeld in verschillende stadia van redenering in zijn theorie van morele ontwikkeling. Dit dilemma helpt ons begrijpen hoe mensen nadenken over rechtvaardigheid en moraliteit in moeilijke situaties.
Lawrence Kohlberg heeft dus uitgebreid onderzoek gedaan naar de morele ontwikkeling van mensen en heeft een theorie ontwikkeld die zes stadia van morele ontwikkeling bevat:
- Gehoorzaamheid en bestraffing
- Individualisme en uitwisseling
- Goedkeuring en liefde ontvangen
- Wet en orde handhaven
- Sociaal contract en individuele rechten
- Universele principes
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 1: Gehoorzaamheid en bestraffing
In het eerste stadium van morele ontwikkeling, dat gehoorzaamheid en bestraffing wordt genoemd, zien mensen regels als heel streng en onbuigzaam. Ze denken dat ze absoluut moeten gehoorzamen, anders krijgen ze straf. Dit is vergelijkbaar met kinderen die denken dat als ze niet luisteren naar hun ouders, ze in de problemen komen.
Stel je bijvoorbeeld voor dat er een regel is om niet te rennen in de gang van school. Als iemand in dit stadium zit, zouden ze denken dat ze absoluut niet mogen rennen, want dat is de regel. Ze zijn bang om te rennen, want als ze betrapt worden, krijgen ze straf.
Dit stadium gaat dus vooral over gehoorzaamheid en de angst voor straf. Mensen in dit stadium denken niet echt na over wat goed of slecht is, maar ze volgen gewoon de regels om problemen te vermijden. Het is als een soort 'regels zijn regels'-mentaliteit.
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 2: Individualisme en uitwisseling
Bij dit stadium denken mensen vooral aan zichzelf. Ze handelen op een manier die hen persoonlijk voordeel oplevert. Ze stellen zichzelf de vraag: "Wat krijg ik ervoor terug?" Mensen in dit stadium zijn vooral gericht op hun eigen behoeften en proberen hun eigenbelang te behartigen. Ze kijken naar wat ze kunnen krijgen in ruil voor hun acties en beslissingen.
Een voorbeeld hiervan is wanneer iemand bereid is om iets voor iemand anders te doen, maar alleen als ze er iets voor terugkrijgen. Het draait allemaal om het maximaliseren van wat ze zelf kunnen winnen en het minimaliseren van wat ze moeten opgeven. In dit stadium kunnen mensen anderen helpen, maar alleen als het in hun eigen belang is. Het is een egocentrische manier van denken over goed en fout, waarbij eigenbelang centraal staat.
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 3: Goedkeuring en liefde ontvangen
Dit stadium draait om het verlangen naar goedkeuring en liefde van anderen. Mensen willen graag dat anderen hen aardig vinden en waarderen wat ze doen. Ze hechten veel waarde aan relaties en willen voldoen aan de normen en verwachtingen van de samenleving. Dit kan leiden tot conformiteit en het volgen van sociale normen, zelfs als dat tegen hun eigen persoonlijke overtuigingen ingaat. Het draait om harmonie in relaties en het vermijden van conflicten. Het verlangen naar goedkeuring en liefde van anderen staat centraal in hun morele overwegingen in dit stadium.
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 4: Wet en orde handhaven
In dit stadium draait alles om het respecteren van autoriteit en het handhaven van de sociale orde. Mensen zien het belang van regels en gehoorzamen deze om de samenleving goed te laten functioneren. Ze geloven dat het naleven van wetten en het vervullen van hun plichten cruciaal zijn om chaos te voorkomen. Het individuele geweten wordt vaak ondergeschikt gemaakt aan het handhaven van de gevestigde sociale normen. Mensen in dit stadium hechten waarde aan stabiliteit en gehoorzaamheid aan de wet, zelfs als dit soms persoonlijke overtuigingen of gevoelens in de weg staat. Het handhaven van de wet en orde is hun voornaamste zorg.
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 5: Sociaal contract en individuele rechten
In dit stadium gaan mensen rekening houden met verschillende waarden, meningen en overtuigingen van anderen. Ze begrijpen dat regels belangrijk zijn om de samenleving te handhaven, maar ze moeten gebaseerd zijn op overeenstemming van de leden. Individuen in dit stadium erkennen dat mensen verschillende perspectieven kunnen hebben en proberen regels te creëren die rechtvaardig zijn voor iedereen. Ze zien wetten als sociale afspraken die kunnen worden gewijzigd als de meerderheid het erover eens is. Het respecteren van individuele rechten en vrijheden is cruciaal, zelfs als dit betekent dat sommige wetten moeten veranderen om meer rechtvaardigheid te bieden.
Kohlbergs morele ontwikkeling stadium 6: Universele principes
In dit laatste stadium handelen mensen volgens universele ethische principes en abstract denken. Ze volgen hun eigen innerlijke overtuigingen over wat juist is, zelfs als dit in strijd is met de wetten en regels. Dit betekent dat ze handelen op basis van diepgekoesterde ethische waarden, ongeacht wat anderen zeggen. Ze streven naar hogere morele doelen en proberen de wereld rechtvaardiger te maken volgens deze principes. Dit stadium vertegenwoordigt het hoogste niveau van morele ontwikkeling, waar individuen handelen volgens hun innerlijke ethische overtuigingen, zelfs als dat betekent dat ze afwijken van de normen die de samenleving stelt.
Morele ontwikkeling is iets wat gedurende ons hele leven gebeurt en het is best ingewikkeld. Als we de stadia van morele ontwikkeling zoals Kohlberg die beschreef begrijpen, kan dat ouders en opvoeders helpen om kinderen te begeleiden naar een manier van denken en handelen die meer ethisch en verantwoordelijk is. Het helpt ons om te begrijpen hoe mensen nadenken over goed en fout en waarom ze bepaalde keuzes maken. Dit begrip kan ons helpen om betere beslissingen te nemen en om anderen te begrijpen. Het is een belangrijk onderdeel van opgroeien en leren hoe we ons gedragen in de wereld om ons heen.