Biografie panel | Anna Baronesse Bentinck: een meesterlijk portret van de uitstervende oude adel

Toen ik vanuit mijn geboorteplaats, het nette Den Haag, in Amsterdam ging studeren, moest er een heleboel aan mij veranderen. Mijn penny shoes werden kistjes, mijn parelkettinkje een hanger met veertjes en schelpjes, de rechtse VVSL Vrouwelijke Studentenvereniging (te Leiden) werd de meest linkse studentenclub Olofspoort. Maar veel ingrijpender waren de veranderingen in mijn taalgebruik. De ‘ijskast’ moest al gauw een ‘koelkast’ worden, de ‘asbak’ natuurlijk een vuilnisbak, een ‘taartje’ was hier gewoon een gebakje en een ‘kaakje’ een biscuitje.
[quote text_size="medium"]
"Als je altijd binnen je eigen territorium blijft, dan ben je je niet eens bewust van je culturele bijzonderheden. En dat is precies waarom Ursula den Tex het leven van haar moeder Anna baronesse Bentinck (1902-1989) is gaan beschrijven, een vrouw van stand, een adellijke dame, een voorbije generatie"
[/quote]
Ik realiseerde me hoe een (bepaalde) cultuur mij gevormd had, en was verbaasd dat er überhaupt zulke cultuurverschillen konden zijn binnen een klein grondgebied. Als je altijd binnen je eigen territorium blijft, dan ben je je niet eens bewust van je culturele bijzonderheden. En dat is precies waarom Ursula den Tex het leven van haar moeder Anna baronesse Bentinck (1902-1989) is gaan beschrijven, een vrouw van stand, een adellijke dame, een voorbije generatie. Het boekje geeft meteen al op de eerste bladzijden een beeld ten voeten uit van de adellijke cultuur zoals ik die ook in Den Haag heb meegemaakt. Als haar aristocratische tante mee moet lopen in een rouwstoet en haar nichtje vraagt ‘gaat het wel zo, tante?’ gebeurt het volgende: ‘Een onzichtbare lijn in tante rechtte zich. ‘ Of het gaat, zei ze, is nu van geen enkel belang’.
Een zeldzame mensensoort sprak hier, gehard en gestaald in afstand nemen. Van kinds af aan je emoties leren beheersen, je onderscheiden van ‘het volk’ dat onbeheerst was, nooit de verwarringen van het hart uiten. ‘Burgerlijk’ was het middel om afstand te scheppen, het wapen tegen diegenen die niet van stand waren en zich wel wat verbeeldden. (In Den Haag is dat trouwens in vele kringen nog steeds een gevleugeld woord!)
[quote text_size="medium"]
"Wie met ‘taartjes is grootgebracht zal bij het woord ’gebakje‘ nooit de verrukking voelen van die allesbevredigende heerlijkheid.’  De nuffigheid van het standsgevoel"
[/quote]
En natuurlijk hele goede manieren leren. Je sprak over ‘grootmoeder’ niet over oma, je sprak over ‘je parels’ niet over een parelketting, je sprak nooit voor je beurt en… zegt ook Ursula den Tex: ‘Wie met ‘taartjes is grootgebracht zal bij het woord ’gebakje‘ nooit de verrukking voelen van die allesbevredigende heerlijkheid.’ De nuffigheid van het standsgevoel.
Uiteraard is Ursula den Tex zelf ook van adel via de vaderlijke lijn, een nieuwe generatie in een nieuwe tijd. Mede daarom heeft ze het uitstervend fenomeen van haar moeders leven willen beschrijven en ook de invloed die dat op haar eigen leven had; en dat is goed gelukt. Dergelijke levens bestaan tegenwoordig alleen nog aan en om het hof. Maar bestaan doen ze nog steeds!
[hr]
Anna baronesse Bentinck 1902-1989; door Ursula den Tex, Uitgeverij Balans, 2003
[hr]
In het Biografie panel brengen lezende Paradijsvogels hun favoriete biografieën onder de aandacht. Ze lichten een tipje van de sluier op over de persoon achter de dichter, kunstenaar of filosoof, en vertellen u waarom u dit boek écht niet kunt laten liggen. De bijdrage van deze maand is geschreven door Jopje Franssen: kunsthistorica met een voorliefde voor Russische schoonheid en 19e eeuwse adel. Weggedoken in een boek (be)leeft ze mee met de levens van de ene na de andere bijzondere persoon.