Schrijven over Emil Nolde (1867-1956) is niet eenvoudig. Niet om zijn stijl, maar om wie hij was. Een antisemiet, een aanhanger van het nationaal socialisme, een meeloper en verrader. Maar hij was ook een gedreven expressionistische schilder, een vernieuwer, die een prachtig oeuvre naliet als gevolg van de onderdrukking waar hij vanaf 1938 ook zelf slachtoffer van werd.
[quote text_size="medium"]
"En wat moet je dan als gedreven kunstenaar? Hoe uit je je, hoe leg je vast wat je ziet, voelt, ervaart en beleeft?"
[/quote]
Wat gebeurde er? Lange tijd bewoog Nolde mee met het NSDAP regime tot zijn werk ‘entartet’ werd verklaard: de nationaal socialistische staatsstijl duldde geen vernieuwing en vrije stijl zoals het expressionisme. Men stond een gematigde stijl voor, passend bij een van bovenaf strikt geordende maatschappij. Daarom kreeg de avantgardistische Nolde een werk-, expositie- én verkoopverbod opgelegd.
En wat moet je dan als gedreven kunstenaar? Hoe uit je je, hoe leg je vast wat je ziet, voelt, ervaart en beleeft? Daar vond hij uiteindelijk een oplossing voor die nu wordt aangeduid als de ‘ongeschilderde schilderijen’, oftewel de Ungemalten Bilder: hij nam zijn toevlucht tot het maken van aquarellen!
Aquarellen? Ja! Want als je niet wilt en kunt stoppen met schilderen, zoek je naar een uitweg. Bij het werken met olieverf wordt terpentijn gebruikt en dat ruikt sterk. Bij een controle zou hij onmiddellijk door de mand zijn gevallen en gearresteerd worden. Bij aquarelleren worden pigmenten gemengd met reukloos water. En kleine papiervellen kun je ook nog eens makkelijk verstoppen. Binnen deze krappe kaders creëerde hij de ruimte om zich toch kunstzinnig te blijven uiten. Hoe tegenstrijdig de gevoelens bij het ‘foute’ verleden van de kunstenaar ook zijn, de Ungemalten Bilder van Nolde zijn een aanwinst voor de kunst.
[quote text_size="medium"]
"Hij liet de waterverf doordruppelen aan de keerzijde van het papier en bracht opnieuw verf aan op de al natte achterkant: nat in nat"
[/quote]
Thuis in Seebüll schilderde hij o.a. landschappen, bloemen en planten. In een superieure techniek toverde hij ‘gewolkte’ landschappen en ‘bloedende’ clematissen tevoorschijn. Hij liet de waterverf doordruppelen aan de keerzijde van het papier en bracht opnieuw verf aan op de al natte achterkant: nat in nat. Kleurexplosies: subtiel en spannend.
Wij boffen dat ca. 1300 (!) van deze kleinoden bewaard zijn gebleven. Vanuit het Nolde Museum in Seebüll werden ze uitgeleend voor de grote overzichtstentoonstelling van 2014, in het Frankfurter Städel. Een muur van landschappen en een ‘verticale tuin’ met bloemen in alle kleuren van de regenboog. Met de geurloze aquarellen gaf Nolde zijn leven kleur, en dat van mij ook!
[hr]
Geef Odette Breijinck een kunstwerk en zij geeft je een verhaal. Haar missie: via ontroering, herkenning en verwondering de kunst dichtbij brengen en voor iedereen begrijpbaar en interessant maken. Dat doet ze dan ook veelvuldig en met passie via lezingen, excursies en lessen: van het verhaal dat portretten ons over de geschiedenis van de kunst vertellen tot een inkijkje in de muzen van Klimt. Op Paradijsvogels Magazine deelt ze boeiende wetenswaardigheden die je kijk op kunst veranderen.
Ga naar de website van Odette Breijinck voor meer informatie over haar prikkelende lezingen!
Emil Nolde, Bloemen (1940), via flickr
Emil Nolde - Schip op zee (1945) via flickr
Coverfoto: Emil Nolde, Herfsthemel aan zee (1940) via flickr
Over de auteur
